Orhun Yazıtlarında/ Hunlar

Orhun Yazıtlarında/ Hunlar Orhun Yazıtlarında qullanılan dil, Türk dilinin və Türk xalqlarının çox əvvələ dayandığını göstermektedir. Hunlar əvvəli Türk toplulukları haqqında, * Karasuk mədəniyyəti * Afayesnova mədəniyyəti * Andrenova mədəniyyəti * Anav mədəniyyəti olaraq adlandırılan dört ana bölgədən bəhs edilmekdədir. Ön-Türklər haqqında Şölgentaş, Kurgan, Pazırık kalıntıları bulunmaktadır. Ön-Türkler Orta Asya'daki iqlim dəyişikler yüzünden yerleşik hayattan, köçmən həyətə geçmek zorunda kalmışlardır. Özlərinə yazlıq və qışlıq bölgeler tayin etmişlerdir. Ön-Türklər ilə ələqalı yapılan araştırmalarda yerleşik mədəniyyətə aid objelere rastlanılmaktadır. Ön-Türkler'de geyik ön plana çıkmaktadır. Türk kavimleri atla göçebe hayata geçtikten sonra tanışmıştır. Ön-Türklərə aid mağara resimlerinde "geyik boynuzu takmış at figürlerine" rastanılmaktadır. Bu durum, Türklerin ata geçiş dönemi yaşadıklarını göstermektedir. Orta Asya'da görülen iqlim değişiklikleri, Türk kavimlerinin ilk göç hareketlerine sebep olmuştur. Hint yarımadasına, Ortadoğu'ya, Karadeniz'in kuzeyine, Çin'e, Sibirya'nın kuzeyine doğru göçler yaşanmış ve Türk kavimleri oradaki halkların içine karışmışlardır. Göçü tercih etmeyen Türk kavimleri ise Orta Asya'nın değişen koşullarına adapte olmaya çalışmışlardır. M.Ö. 400 yıllarında Saka ya da İskit olarak adlandırılan Qərbi Türkistan və Qara dəniz çevresinde kurulan və Orta Asya'nın daxillərinə doğru uzanan devlete ait buluntularda Türk mədəniyyətini yansıtan objelere rastlanılmaktadır. Bu durum, Sakaları oluşturan xalqın bir kısmının və ya Saka devletinin Türk olduğu yönünde düşüncelere sebep olmaktadır. Tarix bilimcilerin bir kısmı ve Türkolog'lar Sakaların Türk olduğunu ileri sürmektedir. Hun devletinin ise Sakaların çöküntüye geçmesiyle doğu kanadını idare edenlerin ve doğu kanadı xalqlarının kurduğu bir dövlət olduğu görüşünü benimsemektedirler. 16 BOYUK DEVLET: Böyük Hun İmperiyası M.Ö. 204 - M.S. 216 Qərbi Hun İmperiyası M.Ö. 40 - 216 Avropa Hun İmperiyası 375 - 454 Ağ Hun İmperiyası 420 - 562 Göytürk İmperiyası 552 - 743 Avropa Avar İmperiyası 565 – 803 Xəzər xanlığı 651 – 983 Uyğur Dövləti 744 – 1335 Qaraxanlı dövləti 840 – 1212 Qəznəvilər dövləti 963 – 1183 Böyük Səlcuq imperiyası 1040 – 1157 Xarəzmşahlar dövləti 1157 – 1231 Qızıl Orda dövləti 1227 – 1502 Osmanlı imperiyası 1299 – 1922 Teymur imperiyası 1370 – 1507 Böyük Moğol imperiyası 1526 – 1858 Digər İmperatorluqlar Şərqi Göytürk imperiyası 582 - 630 Qərbi Göytürk imperiyası 582 - 630 İkinci Göytürk imperiyası 681 - 744 Əyyubilər dövləti 1171 - 1348 Dehli sultanlığı 1206 - 1413 Çağatay dövləti 1227 - 1370 Misir Məmlük dövləti 1250 - 1517 Elxanilər dövləti 1256 – 1336 Səfəvilər dövləti 1501 - 1722 Dövlətlər Çu Devleti M.Ö. 1050 - 249 Kuzey Hun Devleti 48 - 156 Güney Hun Devleti 48 - 216 Asya Avar Devleti 216 - 552 Birinci Chao Hun Devleti 304 - 329 İkinci Chao Hun Devleti 328 - 352 Tabgaç Devleti 386 - 557 Kuzey Liang Hun Devleti 401 - 439 Hsia Hun Devleti 407 - 431 Lov-lan Hun Devleti 442 - 460 Doğu Tabgaç Devleti 534 - 557 Batı Tabgaç Devleti 534 - 557 Dokuz Oğuz Devleti ? - ? Otuz Oğuz Devleti ? - ? Onogur Devleti ? - ? Türgiş Devleti 717 - 766 Karluk Devleti 766 - 1215 Kırgız Devleti 840 - 1207 Tolunğulları 868 - 905 Sacilər dövləti 879-941 Macarlar Devleti 896 - 955 Kansu Uygur Devleti 905 - 1226 Liang Şa-t'o Türk Devleti 907 - 923 Doğu Türkistan Turfan- Uygur Devleti 911 - 1368 Tana Şa-t'o Türk Devleti 923 - 936 Akşitler 935 - 969 Tsin Şa-t'o Türk Devleti 937 - 946 Oğuz Yabgu Devleti ? - 1000 Doğu Karahanlı Devleti 1042 - 1211 Batı Karahanlı Devleti 1042 - 1212 Fergana Karahanlı Devleti 1042 - 1212 Suriye Selçuklu Devleti 1092 - 1117 Kirman Selçuklu Devleti 1092 - 1187 Türkiye Selçuklu Devleti 1092 - 1307 Irak Selçuklu Devleti 1157 - 1194 Basaraba Türk Devleti 1330 - 1360 Ağqoyunlular 1350 - 1507 Qaraqoyunlular 1380 - 1469 Əfşarlar 1736 – 1802 Qacarlar 1794 - 1925 Anadolu Bəylikləri Mengüçlü Bəyliyi 1072 - 1277 Çaka Bəyliyi 1081 - 1098 Dilmaçoğulları Bəyliyi 1085 - 1192 Çubukoğulları Bəyliyi 1085 - 1092 Danişməndli Bəyliyi 1092 - 1178 Saltuklu Bəyliyi 1092 - 1202 İnaloğulları Bəyliyi 1098 - 1183 Ahlatşahlar Bəyliyi 1100 - 1207 Artuklu Bəyliyi 1102 - 1408 Erbil Bəyliyi 1146 - 1232 Çobanoğulları Bəyliyi 1227 - 1309 Karamanoğulları Beyliği 1256 - 1483 İnançoğulları Beyliği 1261 - 1368 Sâhipataoğulları Beyliği 1275 - 1342 Pervaneoğulları Beyliği 1277 - 1322 Tacettinoğulları ? - ? Canikoğulları ? - ? Menteşeoğulları Beyliği 1280 - 1424 Candaroğulları Beyliği 1299 - 1462 Karesioğulları Beyliği 1297 - 1360 Germiyanoğulları Beyliği 1300 - 1423 Hamitoğulları Beyliği 1301 - 1423 Saruhanoğulları Beyliği 1302 - 1410 Aydınoğulları Beyliği 1308 - 1426 Tekeoğulları Beyliği 1321 - 1390 Ramazanoğulları Beyliği 1325 - 1608 Eretna Bəyliyi 1335 - 1381 Dulkadıroğulları Beyliği 1339 - 1521 Dobruca Türk Beyliği 1354 - 1417 Qazi Bürhanəddin Əhməd Bəyliyi 1381-1398 Eşrefoğulları Beyliği ? – 1326 Berçemeoğulları Beyliği ? - ? Yarluklular Beyliği ? - ? Atabəyliklər Böriler 1117 - 1154 Zengiler 1127 - 1259 Eldənizilər 1136 - 1225 Salgurlular 1147 - 1284 Xanlıqlar Sibir Hanlığı 515 - 576 Büyük Bulgarya Hanlığı 630 - 665 İtil Bulgar Hanlığı 665 - 1391 Peçenek Hanlığı 860 - 1091 Tuna Bulgar Hanlığı 981 - 864 Uz Xanlığı 1000 - 1068 Kuman-Kıpçak Hanlığı 1098 - 1239 Şeybani Hanlığı 1506 - 1599 Özbek Hanlığı 1428 - 1599 Kazak Hanlığı ? - ? Kazan Hanlığı 1437 - 1552 Kırım Hanlığı 1440 - 1475 Kasım Hanlığı 1445 - 1681 Astrahan Hanlığı 1466 - 1554 Nogay Hanlığı ? - ? Hive Hanlığı 1512 - 1920 Küçüm Sibir Hanlığı 1556 - 1600 Buhara Hanlığı 1599 - 1785 Qarabağ Xanlığı 1748 - 1805 Kaşgar-Turfan Hanlığı 1800 - 1877 Hokand Hanlığı 1710 - 1876 İrəvan Xanlığı 1780 - 1828 Kırgız Hanlığı 1800 - 1876 Kazak Kırgızları Hanlığı 1800 - 1876 Türkmenistan Hanlığı 1860 - 1885 Cümhuriyyətler Qərbi Trakya Türk Cümhuriyyəti 1913 - 1913 Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti 1918 - 1920 İdil Ural Devleti 1918 - 1919 Şərqi Türkistan Cümhuriyyəti 1920 - 1925, 1932 - 1934, 1944 - 1949 Tannu Tuva Halk Cümhuriyyəti 1921 - 1944 Hatay Dövləti 1938 - 1939 Cenubi Azərbaycan Muxtar Cümhuriyyəti 1945 - 1946 Günümüz Cümhurriyyətlər Türkiyə Respublikası 1923 -... Şimali Kipr Türk Respublikası 1983 -... Azərbaycan Respublikası 1991 -... Qazaxıstan Respublikası 1991 -... Qırğızıstan Respublikası 1991 -... Özbəkistan Respublikası 1991 -... Türkmənistan Respublikası 1991 -... Muxtar Türk Qurumları Şərqi Türküstan 1928 -... Dağıstan 1991 -... Karaçay 1991 -... Balkar 1991 -... Qırım 1991 -... Tatarıstan 1991 -... Çuvaşıstan 1991 -... Başqırdıstan 1991 -... Saxa Respublikası 1991 -... Altay Respublikası 1991 -.. Xakasiya 1991 -... Tuva 1991 -... Qaraqalpaq 1991 -... Qaqauz 1991 -... Taymir 1991 -...